AK-PARTİ hükümetleri döneminde, özellikle 5378 sayılı Engelliler Kanunu’nun yürürlüğe konulduğu 2005 yılından itibaren engelliler alanında önemli ilerlemeler meydana geldi. Ne var ki, 2013’ten itibaren kademe kademe bir duraklama ve gerileme sürecine tanık oluyoruz. Çağımızın insan hakları perspektifine uygun hak temelli bir zihniyet dönüşümü gerçekleştirilemedi. Israrla tersi iddia edilse de, siyasal iktidarca engelliler hak öznesi sosyal bir taraf olarak değil, gönülleri alınması gereken merhamet ve şefkat nesnesi bir kitle olarak görülüyor.
Kâğıt üstünde elde edilen kazanımlar, yaşamda karşılığını bulamıyor. Eğitimde, istihdamda, siyasette… Toplumsal yaşamın tüm alanlarında engellilere yönelik ayrımcı uygulamalar ve ön yargılar devam ediyor. Engelliler, milli gelirden nüfuslarına göre hak ettikleri payı alamıyor. Hala, fiziksel çevreye, ürünlere, haklara ve hizmetlere erişimin önünde ciddi engeller var. Buna karşın, Ak-Parti hükümetlerinin engellilere önemli kazanımlar sağladığı kuşkusuzdur. Bu yüzden engelliler bu hükümetlere elbette teşekkür borçludurlar. Ancak bu çeşit kazanımlar daha çok sosyal yardım karakterlidir ve her an partizanca kullanılabilmekte, kısıtlanabilmekte veya ortadan kaldırılabilmektedir. Bu yüzden AK-PARTİ hükümetlerinin 20 yıl boyunca geldikleri nokta bugün gelinen noktadan ibarettir. Yani kağıt üzerindeki kazanımların uygulamada karşılığının olmaması ve hak temelli bir zihniyet dönüşümünün gerçekleştirilememiş olmasıdır. Bana göre, Ak-Parti hükümetlerinin, bu yaklaşımla engellilere verebilecekleri yeni bir şey kalmamıştır. Bu nedenle, aşağıda sunacağım perspektiflerin ve taleplerin muhatabı artık Ak-Parti değildir.
Yeni bir Türkiye’yi inşa edecekleri iddiasındaki muhalefet bloklarına sesleniyorum. Bu sese kulak verin ve yeni Türkiye’yi inşa sürecinde engellileri göz ardı etmeyin. Engellilerin gönlünü ve oylarını kazanmak istiyorsanız, programlarınızda ve seçim bildirgelerinizde zihniyet dönüşümüne karşılık gelen hak temelli perspektifler kapsamında güvenceli, kalıcı ve köklü çözümlere yer verin. Bu programları ve bildirgeleri engellilerin örgütleri ve temsilcileriyle müzakere edin ve en önemlisi, onların, Belediye Meclisleri ve TBMM gibi karar verici organlarda etkin olarak yer almalarını sağlayın.
Bu bağlamda öncelikle aşağıdaki ilke ve perspektiflerin benimsenmesini ve siyaset belgelerinde yer almasını talep ediyorum:
- Ulusal düzeyde engelliliğe ilişkin politikaların, planların, programların ve eylemlerin tasarlanmasında, geliştirilmesinde, hayata geçirilmesinde, izlenmesinde, değerlendirmesinde ve denetlenmesinde engellileri temsil eden örgütlerin katılımı, temel bir ilke olarak benimsenmelidir.
- Engellilerin bağımsız bireyler olarak yardım değil hak öznesi olduğu gerçeği kabul edilmeli ve Tüm politika yapım süreçlerinde “Bizim olmadığımız yerde, bizim hakkımızda karar alınmaması, evrensel bir ilke olarak kabul edilmelidir.
- Kapsayıcı eşitliğin sağlanması ve ayrımcılık karşıtı politikaların inşası için ulusal mevzuat, BM Engelli Hakları Sözleşmesi ile uyumlu hale getirilmeli; bunları yaparken engelli kadın ve kız çocukları ile azınlıklar, özel olarak gözetilmelidir.
- Engelliler ile ilgili verilerin; engelli örgütleri ile işbirliği yapılarak Birleşmiş Milletler Washington Engellilik İstatistikleri Grubu tarafından önerilen yöntemle ayrıştırılmış olarak toplanması ve düzenli aralıklarla güncellenmesi sağlanmalıdır.
- Engellilerin eğitime, istihdama, sağlığa ve tüm insan haklarına erişimi ve toplumsal yaşama aktif katılımları için erişilebilirlik koşullarının sağlanması, öncül bir hak olarak kabul edilmelidir.
- Koruyucu ve önleyici sağlık politikalarına önem verilmeli; sakatlığa yol açan nedenler en az düzeye indirilmelidir.
- Bugün, engelli haklarından yararlanmak için Dünya Sağlık Örgütü kriterlerine aykırı olarak en az % 40 vücut fonksiyon kaybına sahip olma koşulu kaldırılmalı; vücut fonksiyon kaybı oranı ne olursa olsun, kayıp oranına göre kişinin ihtiyaç duyduğu haklar verilmelidir.
- Eğitimin tüm alanlarında ve düzeylerinde kapsayıcı ve bütünleştirici eğitim politikaları benimsenmeli; bu amaçla bütün eğitim kurumlarında gerekli alt yapının oluşturulması için her türlü önlem alınmalıdır.
- Engellilerin üretim ve hizmet süreçlerine etkin bireyler olarak katılımları esas alınmalı; istihdam politikaları bu perspektifle oluşturulmalıdır. İstihdam politikalarında; sözleşmeli personel sayısı, engelli istihdam kotasında dikkate alınmalı, %3’lük kota, güncellenmeli ve KPSS ile personel alımlarında eş zamanlı olarak EKPSS ve kura ile alım yapılmalıdır.
- Engellilerin kamu hizmetlerinden ücretsiz ya da indirimli yararlanmalarına dayanan bugünkü sosyal destek sistemi yerine, onların sakatlıklarından kaynaklanan ilave masraflarını karşılamaya yönelik aylık engelli ödeneği şeklindeki sosyal destek sistemine geçilmelidir.
- Bakım hizmetleri, bağımsız yaşamı destekleyecek biçimde dizayn edilmeli; evde engelli bireyin bakımını üstlenen kişilerin sosyal güvenlik şemsiyesi altına alınması sağlanmalı; engellilerin bağımsız yaşamalarını destekleyecek programlar özellikle gözetilmelidir.
- Mevcut ekonomik krizin, engelliler ve ailelerinde yoksulluğu ve yoksunluğu daha fazla derinleşmesini önlemek için acil eylem planı geliştirilerek uygulamaya konulmalı, sosyal yardımlar, engellilerin kendi gelirleri dikkate alınarak ve enflasyona ezilmeyecekleri düzeyde artırılmalı ve sosyal konut projelerinde engellilerin gelir azlığı dikkate alınmalıdır.
- Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesinin 9 Nisan 2019 tarihli Nihai Gözlem Raporu dikkate alınarak vesayet mekanizması yerine destekli karar alma mekanizması geliştirilmeli, zihinsel ya da psiko-sosyal engelli bireylerin fiil ehliyetini kısıtlayan hükümler kaldırılmalıdır.
- Engellilik ile ilgili politikaların, Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin ayrılmaz bir parçası olduğunu kabul ederek tüm kalkınma planlarının engelliliğe ve cinsiyete duyarlı olması sağlanmalıdır.
- Engelli bireylerin yerel ve genel seçimlerde adaylıklarının desteklenmesini ve parti kurullarında engellilerin temsil edilmesini sağlamak için gerekli düzenlemeler yapılmalı ve önlemler alınmalıdır.
- Engelli Hakları Komitesinin Nihai Gözlem Raporunda yer alan tavsiyeler, Kalkınma Programlarındaki hedeflere dahil edilmeli, bu tavsiyelere uyarak en geç 28 Ekim 2023 tarihi itibariyle Komiteye gönderilecek periyodik ülke raporunun hazırlık süreci, zamanında başlatılmalı ve bu sürece engelli örgütleri dahil Edilmelidir.
- 19 Temmuz 2022 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Genelge ile ülkemizde Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının uygulanmasını izlemek ve koordinasyonu sağlamak üzere kurulan Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma Koordinasyon Kurulu tarafından oluşturulacak çalışma gruplarına, alanda aktif çalışan engelli örgütleri ve aktivistler, etkin bir biçimde dahil edilmelidir.
Dostça kalın.
Yazar hakkında:
Turhan İçli Kimdir: 1955 yılında Sivas’ta doğdu. 10 yaşında geçirdiği kaza sonucu kör oldu. ODTÜ Sosyoloji ve A.Ü. Hukuk Fakültesini bitirdi. Yüksek lisansını A.Ü. Sosyal Hizmet Bölümünde yaptı. 1974’ten beri örgütte engelli hakları mücadelesi içerisinde yer aldı. Altı Nokta Körler Derneği, Türkiye Körler Federasyonu ve Engelliler Konfederasyonu başkanlıkları yaptı. 15 yaşından itibaren sosyalist hareket içerisinde yer aldı. 12 Eylül zindanlarında yattı, işkenceli sorgulardan geçti. İki sosyalist partinin merkez komitesi ve CHP Parti Meclisi Üyesi oldu. Siyaset ve engelli hakları konusunda yüzlerce makalesi, araştırmaları ve 2 kitabı bulunuyor. Halen arabuluculuk ve serbest avukatlık yapıyor.
